صفحه 270

مسئله 1791- جعاله آن است كه انسان قرار بگذارد در مقابل كارى كه براى او انجام مى‏دهند، مال معيّنى بدهد؛ مثلاً بگويد هر كس گمشدۀ مرا پيدا كند، ده تومان به او مى‏دهم، و به كسى كه اين قرار را مى‏گذارد «جاعل» و به كسى كه كار را انجام مى‏دهد «عامل» مى‏گويند، و فرق بين جعاله و اينكه كسى را براى كارى اجير كنند اين است كه در اجاره بعد از قرارداد، اجير بايد عمل را انجام دهد و كسى هم كه او را اجير كرده، اجرت را به او بدهكار مى‏شود، ولى در جعاله، عامل مى‏تواند مشغول عمل نشود و تا عمل را انجام ندهد، جاعل بدهكار نمى‏شود.

مسئله 1792- جاعل بايد رشيد باشد و از روى قصد و اختيار قرارداد كند و شرعاً بتواند در مال خود تصرّف نمايد.

مسئله 1793- كارى را كه جاعل مى‏گويد براى او انجام دهند، بايد حرام نباشد، و نيز بايد غرض عقلايى داشته باشد. پس اگر بگويد هر كس شراب بخورد يا در شب به جاى تاريكى برود، هزار تومان به او مى‏دهم، جعاله صحيح نيست.

مسئله 1794- اگر مالى را كه قرار مى‏گذارد بدهد معيّن كند، مثلاً بگويد هر كس اسب مرا پيدا كند اين گندم را به او مى‏دهم، لازم نيست بگويد آن گندم مال كجاست و قيمت آن چه مقدار است، ولى اگر مال را معيّن نكند، مثلاً بگويد كسى كه اسب مرا پيدا كند ده من گندم به او مى‏دهم، بايد گندمى كه متعارف در بازار است بدهد.

مسئله 1795- اگر جاعل مزد معيّنى براى كار قرار ندهد، چنانچه كسى آن عمل را انجام دهد، بايد مزد او را به مقدار متعارف بدهد.

مسئله 1796- اگر شخصى پيش از قرارداد كار را انجام داده باشد، يا بعد از قرارداد به قصد اينكه پول نگيرد انجام دهد، حقّى به مزد ندارد.

مسئله 1797- پيش از آنكه عامل شروع به كار كند، جاعل و عامل مى‏توانند جعاله را به هم بزنند.

مسئله 1798- بعد از آنكه عامل شروع به كار كرد، اگر جاعل بخواهد جعاله را به هم بزند اشكال ندارد، ولى بايد مزد مقدار عملى را كه انجام داده به او بدهد.

صفحه 271

مسئله 1799- عامل مى‏تواند عمل را ناتمام بگذارد، ولى اگر تمام نكردن عمل اسباب ضرر جاعل شود، بايد آن را تمام نمايد. مثلاً اگر كسى بگويد هر كس چشم مرا عمل كند فلان مقدار به او مى‏دهم و پزشکِ جرّاحى شروع به عمل كند، چنانچه طورى باشد كه اگر عمل را تمام نكند چشم معيوب مى‏شود، بايد آن را تمام نمايد، و در صورتى كه ناتمام بگذارد، حقّى به جاعل ندارد، بلكه ضامن هم هست.

مسئله 1800- اگر عامل كار را ناتمام بگذارد، چنانچه آن كار مثل پيدا كردن اسب است كه تا تمام نشود براى جاعل فايده ندارد، عامل نمى‏تواند چيزى مطالبه كند، و همچنين است اگر جاعل مزد را براى تمام كردن عمل قرار بگذارد. مثلاً بگويد هر كس لباس مرا بدوزد هزار تومان به او مى‏دهم؛ ولى اگر مقصودش اين باشد كه هر مقدار از عمل كه انجام گيرد براى آن مقدار مزد بدهد، جاعل بايد مزد مقدارى را كه انجام شده به عامل بدهد.